Manipüle, “elindeki bir şeyi kontrol etmek” anlamına gelmektedir. Günümüzde genel kullanım şekli ile “manipüle etmek” terimi, bir kişiyi kendi isteklerine göre yönlendirmek, yanıltmak veya kontrol etmek anlamında kullanılmaktadır.
Manipüle etmeyi etken bir hale dönüştürmek manipülasyondur. Manipülasyon; kişilerin düşüncelerini, duygularını veya davranışlarını yönlendirme amacı güderken kullanılan çeşitli yaklaşımları/davranışları ifade eder. Genellikle dürüst olmayan veya etik olmayan bir şekilde gerçekleşir ve birinin insanı/insanları kendi isteklerine doğru yönlendirmesini ya da etkilemesini amaçlamaktadır.
Manipülasyonun iki tarafı vardır; manipüle eden ve manipüle edilen. Manipüle eden, genelde bunu iyi davranışlarına ya da kulağa hoş gelen sözlerinin arasına gizler. Önce mutlak olarak karşı tarafı düşündüğünü hatırlatan kelimelerle söze başlar ya da bu izlenimi oluşturmak için cümlelerine “sen bilirsin, senin için en iyisini istiyorum” gibi kelime öbeklerini yerleştirerek güven kazanır. Hepimize karşı manipülasyonlara izin verdiren durum, muhattabımızın kesinlikle güven alanımıza sızabilmesidir. Kendinizi bu durumdan korumak için “sanmak” alanına düşmeyin, karşınızdaki kişiden emin olun.
Davranışsal çeşitlerine birkaç örnek ile bakalım;
- Yalan söylemek: Birinin inançlarını veya kararlarını etkilemek için gerçeği gizlemek veya yanlış bilgi vermek. “Herkes bu yöntemi kullanıyor, sadece sen kullanmıyorsun.”
- Duygusal şantaj: Birinin duygusal zayıflıklarını kullanarak onları kontrol etmek veya istenilen bir davranışı elde etmek. “Eğer gerçekten beni seviyorsan, bunu yaparsın.”
- Gizli tehditler: Bir şeyi yapmamak veya yapmakla ilgili olası zararları ima etmek suretiyle başkalarını etkilemek. “Eğer bunu yapmazsan, sonuçlarına katlanırsın.”
- Pasif-agresif davranışlar: Dolaylı olarak birisinin isteklerini veya amaçlarını elde etmek için dolambaçlı yollar kullanmak. “Tabii, eğer sen böyle yapmak istiyorsan, kimseyi dinlemene gerek yok.”
- Manipülatif övgüler: Aşırı iltifatlarla birinin güvenini kazanıp, istenen bir şeyi yaptırmak. “Sen bunu yapabilecek kadar zekisin, diğerleri gibi değilsin.”
- İzolasyon: Birini diğer insanlardan tecrit etmek, böylece onları daha kolay manipüle edilebilir hale getirmek. “Başkaları sana doğruyu söylemiyor, ama ben senin iyiliğini düşünüyorum.”
Manipüle yapıldığını nasıl anlarız?
Manipüle Eden’i İnceleyelim;
Öncelikle hedefteki kişiyi anlamaya, empati kurmaya çalışacaktır. Böylece kişinin hassasiyetlerini, güçlü ve zayıf yönleri çözerek baskın olacağı durumları belirleyecektir. Güven, bahsettiğim gibi manipülasyon için kritik bir unsurdur. Hedef kişinin güvenini kazanmak için sıcak, dostça bir ilişki kurmak, onların duygularını anlamak ve onlarla bağlantı kurmak manipüle eden için önemli olacaktır. Hedef kişinin neyi istediğini, korkularını, endişelerini belirlemek, onları manipüle etmek için bir yol olacaktır. Bu bilgiyi kullanarak, istenilen sonucu elde etmek için onları yönlendirmek için kullanmayı amaçlayacaktır. Örneğin, yalan söyleme, duygusal şantaj, aşırı övgüler veya tehditler gibi çeşitli manipülatif taktikler kullanarak, hedef kişiyi istenilen yöne yönlendirmeye çalışacaktır. Manipülasyon sürecinde, hedef kişiyi kontrol altında tutmak da ayrıca manipüle eden için önemlidir. Bu sebeple kararlarını etkileyerek veya tercihlerini yönlendirerek istenilen sonucu elde etmek için çabalayacaktır.
Manipülasyon bir tür baskı şekli olarak da görülebilmektedir. Bu süreçte, kişi istenmeyen bir şekilde yönlendirişecek veya etkilenecektir. Dolayısıyla, manipülasyon, başka bir kişiyi kontrol etmek veya baskı altına almak için kullanılan bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Ancak manipülasyon, genellikle daha ince ve dolaylı bir baskı biçimi olarak görülmektedir; açık ve doğrudan bir baskı yöntemi değildir.
Nasıl korunuruz?
Tüm detayları göz önünde bulundurarak, karşınızdaki insanın tutumunu, dürüstlüğünü ve samimiyetini ölçün. Süslü kelimelerin içindeki gizli manalar ile sizi negatif hislere düşürmesine izin vermeyin. Güvenlik alanınızı sağlam ölçütlerle belirleyin. Kendinizi sadece karşı tarafın sınırlamaları içerisinde asla bırakmayın. Manipülatif taktikleri tanımak ve bu tür durumları algılamak için farkındalık önemlidir. Eğer birinin sizi manipüle etmeye çalıştığını hissederseniz, durumu sorgulayın ve değerlendirin. İstemediğiniz şeylere “hayır” demeyi öğrenin. Açık ve dürüst bir iletişim kurun, bu başkalarının sizi manipüle etmesini zorlaştıracaktır. Kendi düşüncelerinizi, duygularınızı ve sınırlarınızı net bir şekilde ifade edin. Kendinize güvenmek ve kendi değerinizin farkında olmak, manipülasyon karşısında daha dirençli olmanıza yardımcı olacaktır. İlişkilerde denge ve karşılıklı saygı önemlidir. Eğer bir ilişkide manipülatif bir dinamik hissediyorsanız, ilişkiyi gözden geçirin, gerekirse uzaklaşın. Kendinizi geliştirin. Okuyun, araştırın, öğrenin ve anlayın.
Kimler Manipüle Etmeye Yatkındır?
Kendini aşırı bir şekilde beğenme bir başka deyişle narsist benliğe sahip olan kişiler, başkalarını kullanma veya kontrol etme eğilimi gösterenler, diğer insanları kendi amaçları için manipüle etme eğiliminde olabilirler. Duygusal dalgalanmalar ve ilişkilerdeki yoğun ve çabuk değişen davranışlar sergileyenler, bazen duygusal şantaj veya ani öfke patlamaları gibi manipülatif davranışlar gösterebilirler. Eğer kişide bir kontrol takıntısı var ise diğerlerini kontrol etmek, kullanmak veya manipüle etmek için çeşitli stratejiler gelişmesine neden olacaktır. Dikkat çekmek ve duygusal tepki almaya çalışmak için dramatik veya aşırı davranışlar sergileyenlerde de bu davranışlar bazen manipülatif olabilir. Bu sebeple güven sınırlarınızın içerisine alacağınız kişiler için iyi bir analiz ve gözlem yapmanız gerekmektedir.
Manipülasyon amaçlı yaklaşımların etik olmadığını ve insanların duygularını suiistimal ettiğini unutmamak önemlidir. Manipüle, sağlıklı ilişkiler yerine güvensizlik ve zararlı dinamikler oluşturur. Bu nedenle, başkalarını manipüle etmek yerine, dürüstlük, açıklık ve karşılıklı saygıya dayalı sağlıklı iletişim tercih edilmelidir. Kendiniz için size huzur veren ve iyi hissettiren bağlar kurmaya özen gösterin.
